![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
STICHTING BRUNO SCHULZ INSTITUUT
24.02.1989 - 31.12.2016
|
the attitude of the Institute, resulting from my work and experiences, written down in autumn 1989. Sabine Vess |
Kunst, in het bijzonder beeldende kunst en theater, kan een essentiële bijdrage leveren aan verheldering en verdieping van ons inzicht in maatschappelijke en politieke processen. Om deze functie van de kunst verder te ontwikkelen, is het Bruno Schulz Instituut opgericht. Aanleiding tot de oprichting in februari 1989 vormde het werk van Sabine Vess, die in 1971 met het literaire en artistieke erfgoed van Bruno Schulz in aanraking kwam, en sindsdien - aanvankelijk in het voetspoor van Schulz - door middel van haar kunst intensief aan het onderzoeken is wat er gaande is. Aan de hand van dit ontwikkelingsproces wordt de bedoeling van de Stichting hier verder uitgewerkt. Bruno Schulz De Pools-joodse dichter en tekenaar Bruno Schulz is op 12 juli 1892 geboren in Drohobycz, een kleine stad in het galicische oliebekken. Hij werd op 19 november 1942 in Drohobycz door een Gestapoman op straat doodgeschoten. Twee banden proza, "De kaneelwinkeltjes" (1934) en "Sanatorium Klepsydra" (1937), en een aantal brieven en tekeningen vormen zijn nalatenschap. Het manuscript voor zijn "Messias", een roman waaraan hij tot het laatst toe heeft gewerkt, is spoorloos verdwenen. Drohobycz ligt nu in de Oekraïne. Vrij kunnen omgaan met de ander, met wat daarmee op je afkomt, wat is dat? Vrijheid, dat wil zeggen gelijke rechten voor degenen die voorheen uitgesloten waren, betekent altijd tevens vernieuwing van het geheel. Het nieuwe moet tot leven gebracht worden, zowel door hen die voorheen uitgesloten waren als door de voorheen 'vrijen'. Het is de tijd van de industriele revolutie. De ideeëen en in hun kielzog de steden groeien onstuimig en veelbelovend. Afstanden kunnen steeds sneller en comfortabeler worden afgelegd. De mensheid raakt in een geweldige puberteit. Alles zal nieuw worden, beter, gemakkelijker, en gemakkelijker te verwerken. Uitgekiende apparaten en systemen breken de weerstand van de materie, maken haar plooibaar en buiten haar uit. Men ontdoet zich van nutteloze dingen. Nieuwigheid na nieuwigheid verovert de markt, ontsluit nieuwe markten. Dat geldt ook voor de kunsten. Men verwerft inzicht in de achtergronden van het menselijk doen en laten. Schulz voelt de adem van de omwenteling, de beloften, maar ook het bedwelmende effect van de kortdurende euforie. Hij doet verslag van het leven onder deze beloften. Sabine Vess - een proces: Sabine Vess woont sinds haar huwelijk in 1961 in Nederland. Ze batikt en tekent. Ze heeft twee dochters. In 1971 neemt ze 'Die Zimtläden' (de kaneelwinkeltjes) uit de boekenkast van haar vader. Het is het begin van een proces. De oorlog is al 26 jaar voorbij. In het westen zijn geen puinhopen meer. De verhoudingen zijn gestabiliseerd, het westen is geïndustrialiseerd en rijk, alles is er in voldoende mate. En alles lijkt te koop: zon, gebak, boeken, geluk. Het is de tijd van mensenrechten en sociale rechtvaardigheid, democratie voor alle volkeren, vrijheid voor alle mensen. Er zijn al eerste openingen naar het hermetisch afgesloten oosten. Nu, achttien jaar later, worden de barrières tussen oost en west geslecht. Het systeem, dat in het oosten in naam van materiele gelijkheid en sociale rechtvaardigheid - als stap naar toekomstige vrijheid - 70 jaar lang mensen en volkeren met geweld de mond snoert, de geschriften van zijn getuigen verbiedt, de getuigen verbant, martelt, als ontoerekeningsvatbaar bestempelt, brokkelt af. Mensen komen in horden op hun rechten af, op hun plaats in de zon. Er verstrijken nog zeven jaar, waarin Sabine Vess Schulz steeds weer opnieuw leest. Stapels tekeningen, etsen, portretten en ook teksten getuigen van deze jarenlange confrontatie. Waar beginnen dingen, hoe verlopen ze? "Tekenen", zegt ze, "is voor mij waarnemen met heel mijn lijf, is de sporen terugvolgen... bewegingen en trekken tot het uiterste drijven... mij zonder terughouding in de ander invoelen, de ander onvoorwaardelijk in mij opnemen, mijn waarnemingen zonder terughouding en onvoorwaardelijk vastleggen. Geen gezicht, geen gebaar, geen vorm kan werkelijk de ware omstandigheden verdoezelen. "Jij haalt de wereld van Schulz uit zijn diepte naar boven, en de onze", zegt men haar in Warschau. Alles wat er gebeurt, maakt ons tot getuigen, tot mensen die ervan weten, tot medeplichtigen. Geen systeem, geen geloof, geen verleden, geen toekomst rechtvaardigt ons doen en laten. Met alles wat wij doen of (toe)laten, toejuichen of afwijzen, met elk gebaar en elk woord, beslissen wij mee over de weg van de ander, over onze eigen weg. Mensen hopen steeds weer, dat wat daar op ze afkomt hun wereldorde niet werkelijk zal aantasten. Ze versterken hun afweer ertegen, weigeren het in zich op te nemen. Het proces gaat verder - de stap naar het theater In Moskou schrijft de Russische theatercriticus Vitaly Voulf over dit theater: men moet goed luisteren, men moet nadenken... met haar indringende spel vanuit haar ervaringen met Schulz introduceert zij een nieuwe esthetische taal, die zou kunnen helpen om spannende gebeurtenissen lucide over te brengen. Nu, in de herfst van 1989, het jaar van de oprichting van de Stichting Bruno Schulz Instituut, 44 jaar na het eind van de oorlog, worden weer barrières geslecht, wordt aan de opgelegde onvrijheid van de mensen in het Oostblok een eind gemaakt; de oude orde valt in elkaar, de oude beschutting is niet meer nodig, de mensen van een half werelddeel worden losgelaten, in vrijheid. En weer wordt zwart op wit vrijheid toegezegd. Het nieuwe moet tot leven gebracht worden. Utrecht, herfst 1989 |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |